De Elfstedentocht: Giet it oan?

Tweehonderd kilometer lang schaatsen op natuurijs, het is een tocht die niet te vergelijken is met iedere andere schaatswedstrijd. Uitputting en bevroren ledematen hoorden er destijds bij, helemaal toen het kwik in 1963 temperaturen van -21 graden onder nul aantikte. Van de 10.000 deelnemers wisten er dat jaar maar 127 de finish te halen, en de vraag is natuurlijk wanneer er een nieuwe Elfstedentocht zal plaatsvinden

Elfstedentocht voor dummies: Wat is de Elfstedentocht?

Tijdens een koude winter in 1909 werd de eerste Elfstedentocht gereden. Zoals de naam al aangeeft wordt er gereden langs 11 steden, in ieder geval op het moment van ontstaan, waarbij begonnen en geëindigd wordt in Leeuwarden. Omdat de tocht op natuurijs plaatsvindt moet het een aantal dagen achter elkaar flink vriezen, maar toch zal er af en toe gekluund (lopen met schaatsen) moeten worden als het ijs te slecht is.

Een valse schaats rijden is niet mogelijk, want tijdens de tocht dien je knippen te halen op je deelnamekaart, inclusief drie geheime controlepunten. Lukt het je om voor middernacht de tocht af te maken, dan ontvang je als beloning het bekende Elfstedenkruisje. 

De beroemde Nederlandse schaatstocht vindt nooit op een specifieke dag plaats, aangezien het weer bepaalt of, en wanneer de Elfstedentocht route kan worden gereden. De laatste keer was echter in 1997, en de keer ervoor (in 1986) heeft Willem Alexander zelfs onder een pseudoniem meegereden. 

In totaal heeft deze uitputtingstocht 15 keer plaatsgevonden, waarbij in 1963 slechts 1,3% van alle deelnemers de finish haalde. In 1997 was dit percentage een stuk hoger, mede dankzij beter ijs en ontving 69% van alle deelnemers het gewilde Elfstedenkruisje.

Helaas wordt de kans op een nieuwe Elfstedentocht volgens het KNMI steeds kleiner, waarbij een kans van 10% nog rooskleurig is. In 2012 werd er nog even gehoopt op een 16e tocht en laaide de zogenaamde Elfstedenkoorts op, maar helaas was de winter te warm. 

Dus, om antwoord te geven op de vraag: Giet it oan in 2024? Zo ja, dan moet het ijs eerst minimaal 15 cm dik zijn, en dat over de gehele Elfstedentocht route van 200 kilometer. 

Wanneer was de laatste Elfstedentocht?

De laatste Elfstedentocht was in 1997 en het was een jaar met harde wind, maar wel met ijs van goede kwaliteit. Het jaar ervoor in 1986 waren de omstandigheden wellicht het gunstigst, maar beide jaren zijn niet te vergelijken met het barre weer in 1963. Scheuren op het ijs zorgden toen voor veel gevaarlijke situaties en de politie kon nog maar net op tijd de mensenmassa bij de finish van het krakende ijs halen.

In 1997 verliep het een stuk beter, en op 4 januari kwamen Henk Angenent (marathonschaatser) en Klasina Seinstra (lange afstandschaatster) als eerste over de finish. De finish was overigens bloedstollend bij de mannen, want Angenen wist maar net te winnen van Erik Hulzebosch (die later een album uitbracht met de naam Zwart Ijs). Hij was de grote favoriet dat jaar, maar moest het doen met een tweede plek. De derde plaats bij de mannen was voor Bert Verduin. Bij de vrouwen namen Gretha Smit en Baukje Bron naast Seinstra deel op het podium. 

Niet alleen professionele schaatsers mogen echter meedoen, want ook amateur schaatsers kunnen zich inschrijven. Het aantal deelnemers was groot, en in totaal reden er 16.430 mensen de tocht. Niet alles ging voor de wind, want Piet Kleine (een van de koplopers) had een stempelpost gemist en ontving dus geen kruisje. In totaal moest er 150 keer een ambulance uitrukken, wegens 179 gevallen van letsel. Het is dus niet overdreven dat het de Tocht der Tochten heet.

Eén ding is zeker, als er dit jaar een Elfstedentocht komt, zou dat weleens echt de laatste Elfstedentocht kunnen zijn. Aangezien het steeds minder waarschijnlijk is dat we er ooit nog een zullen meemaken. 

Wat is de kans op een nieuwe Elfstedentocht? 

De kans op een nieuwe Elfstedentocht is klein, heel klein. Het KNMI heeft onderzoek gedaan en wegens de opwarming van de aarde wordt de kans steeds kleiner. “Dat wil zeggen: ieder jaar is er een kans van ongeveer 8 procent dat het koud genoeg wordt voor een Elfstedentocht”, volgens expert Geert-Jan van Oldenberg. 

De temperatuur mag overdag eigenlijk niet boven het nulpunt uitkomen, en dat is iets wat niet vaak meer voorkomt in ons land. 's Nachts moet het ook echt hard vriezen. Waarbij je moet denken aan minimaal 10, maar het liefste 15 graden onder nul. Dit betekent weertechnisch dat er wind moet komen uit het noorden of de richting van Rusland. Te hard waaien mag echter ook niet, want dan bevriest het water niet goed en ontstaan er te veel wakken. Sneeuw kan ook nog roet in het eten gooien, bijvoorbeeld als het gaat sneeuwen als er al ijs ligt. Sneeuw vlak voordat het gaat vriezen is wel positief. 

In 1997 vroor het 23 dagen achter elkaar, waarvan het 8 dagen echt goed vroor. Toch is het niet te vergelijken met de koudste winter in 1963, want toen werden er zelfs autoraces gehouden in Nederland op het ijs van 70 cm dik. Het vroor toen bijna drie maanden aan één stuk, sommige ochtenden was het zelfs nog 20 graden onder nul. De dag van de Elfstedentocht was toevallig een van de koudste dagen, met een temperatuur van -21 graden Celsius. 

Tegenwoordig zijn ijsdagen, als het vriest gedurende de dag en de nacht, er bijna niet meer en de laatste keer dat er een gemiddelde werd gemeten met een temperatuur onder het nulpunt was in de winter van 1995-1996. Natuurlijk zijn dit gemiddelden, en net als in 1997 zou het kunnen dat er toch nog een keer een echte winter doorzet in de nabije toekomst.