Dit was de beste trainerswissel van de laatste vijf Eredivisie-seizoenen

Niet alleen op, maar ook naast het veld zien we in de Eredivisie vaak veranderingen. Wanneer het niet goed draait bij een ploeg, is het vaak de trainer die het als eerste moet ontgelden. Denk de afgelopen jaren maar aan Dick Advocaat, Sjors Ultee en John Heitinga die voor indrukwekkende verbeteringen in het aantal punten zorgden bij respectievelijk Feyenoord, Fortuna Sittard en Ajax. 

Toch is het niet altijd rozengeur en maneschijn na een trainerswissel. Dat voetbal niet altijd eerlijk is, behoeft geen uitleg. Niet elke trainer krijgt resultaat naar spelbeeld, iets wat we kunnen afleiden uit de ‘expected goals’ of verwachte aantal doelpunten van een ploeg. Dat bewezen Ole Tobiasen (Heerenveen) en Pascal Jansen (AZ) bij wie het verschil in punten niet overeenstemt met het verschil in het verwachte doelpuntensaldo.

Resultaten onderzoek: trainerswissels Eredivisie

De meest indrukwekkende verbetering door een nieuwe trainer aan te stellen, was toen Jaap Stam in het seizoen 2019-2020 werd vervangen door Dick Advocaat. Feyenoord zag een verbazingwekkende toename van punten: van 13 naar 26 punten in de tien wedstrijden na de aanstelling van Advocaat. De stijging van 6,72 in het verwachte doelpuntensaldo toont aan dat de stijging in punten wellicht niet toe te wijzen is aan geluk. 

Een voorbeeld is de wedstrijd van 10 november 2019 tegen RKC Waalwijk. Senesi kopte Feyenoord naar een 3-2 overwinning in minuut 85. Hoe klein die overwinning ook lijkt op basis van het scorebord, het spelbeeld vertelde iets totaal anders. De ‘expected goals’ van beide ploegen lagen op 4,79 voor Feyenoord tegenover 0,42 voor RKC Waalwijk. Een verdiende zege voor Advocaat & co! 

De zilveren medaille van beste trainerswissel gaat naar Ultee toen hij in het seizoen 2020-2021 de fakkel overnam van Hofland bij Fortuna Sittard. Onder leiding van Ultee behaalde Fortuna zestien punten, terwijl ze slechts vijf punten haalden onder Hofland. Het verwachte doelpuntensaldo lag in de eerste tien wedstrijden van Ultee 4,02 doelpunten hoger dan bij de laatste tien wedstrijden van Hofland. Het mag zonder twijfel gezegd worden dat Ultee voor een positieve impact zorgde na zijn aanstelling bij Fortuna.

De derde plaats gaat naar een trainerswissel die nog vers in het geheugen ligt. Tijdens het matige seizoen van Ajax in 2022 – 2023 konden ze in Amsterdam Schreuder niet langer aan boord houden. De maat was vol voor de aanhang, en na lang aandringen koos Ajax met Heitinga dan toch de weg vooruit. Heitinga behaalde 25 punten in zijn eerste tien wedstrijden, een sterke verbetering in vergelijking met de 15 punten die Schreuder in zijn laatste 10 wedstrijden zijn baan kostte. 

Speelde Ajax dan plots zoveel sterker onder Heitinga dan tijdens de periode onder Schreuder? Het antwoord op die vraag is: nee. Op basis van het verwachte doelpuntensaldo scoorde Ajax onder Schreuder zelfs beter. Het verwachte doelpuntensaldo over 10 wedstrijden daalde van 15,56 onder Schreuder naar 14,65 onder Heitinga. 

Dit kan worden aangetoond met enkele voorbeelden. Onder Schreuder speelde Ajax 2-2 gelijk tegen Vitesse, terwijl de ‘expected goals’ van Ajax 4,09 bedroegen tegenover 0,91 van Vitesse. Verder verdienden Schreuder & co volgens de ‘expected goals’ meer in het 1-1 gelijkspel tegen NEC en Volendam. 

Ongeluk blijkt een cruciale rol gespeeld te hebben in de tegenvallende resultaten onder Schreuder. In de eerste wedstrijd van Heitinga werd er met 1-4 gewonnen tegen Excelsior, terwijl de ‘expected goals’ in evenwicht waren.

De grootste negatieve impact op het puntenaantal na een trainerswissel vinden we bij FC Utrecht. Fraser moest de club niet om zijn prestaties als trainer verlaten, maar wel na ‘grensoverschijdend gedrag op het trainingsveld’. Een incident met Amin Younes zou de aanleiding zijn voor het ontslag van Fraser. 

In de tien wedstrijden voor het vertrek van Fraser haalde Utrecht maar liefst 22 punten. Onder leiding van nieuwe trainer Silberbauer veranderde op vlak van verwachtte doelsaldo niet heel veel met een lichte daling van 3,15 naar 2,03. Toch haalde Utrecht slechts dertien punten uit tien wedstrijden, wat maar liefst negen punten minder is dan onder Fraser. De mindere resultaten onder leiding van Silberbauer lijken dus vooral toe te wijzen aan pech.

Hoe kwam het onderzoek tot stand?

Het onderzoek bestaat uit het analyseren van alle trainerswissels in de Eredivisie van de laatste vijf seizoenen. Alleen de wissels tijdens het seizoen werden meegeteld. De trainerswissels tussen de seizoenen door werden niet meegerekend in deze analyse. Mogelijke transfers zouden een vergelijking tussen beide trainers onbetrouwbaar maken. 

Om de impact van een nieuwe trainer te analyseren, werd gekeken naar de tien Eredivisie-wedstrijden voor en na de aanstelling van de nieuwe hoofdcoach. Hierbij moeten we ons bewust zijn van het feit dat het niveau van de tegenstander kan verschillen in beide periodes. Punten halen tegen Ajax of PSV is moeilijker dan punten halen tegen pakweg Vitesse of Groningen.

Twee variabelen werden vergeleken tussen de periode voor en na de aanstelling van de trainer: het totale aantal punten en het verwachte doelsaldo dat tijdens deze periodes werd behaald. Het verwachte doelpuntensaldo is berekend aan de hand van de expected goals. Door dit in rekening te brengen, wordt er een beeld gevormd in hoeverre de resultaten toe te wijzen zijn aan geluk. 

Een strafschop die binnenkant paal toch niet tegen de netten gaat, zal namelijk niet tellen als nul doelpunten, maar bijvoorbeeld als 0,7 ‘expected goals’. Het verwachte doelpuntensaldo is berekend door het verschil te nemen van de ‘expected goals’ van beide teams. Hierdoor wordt er een virtuele, rationele weergave verkregen wat het resultaat van de wedstrijd had moeten zijn. 

Puntentotaal en expected goals, altijd een match?

Uit het onderzoek blijkt dat na sommige trainerswissels het spelbeeld verbeterde, maar de punten niet automatisch volgden. De prijs van de grootste pechvogel als nieuwe trainer gaat naar Ole Tobiasen. Hij nam in het seizoen 2021-2022 het roer over van Johnny Jansen bij SC Heerenveen. In de tien wedstrijden na de trainerswissel steeg het verwachte doelpuntensaldo van -7,36 naar +0,72. 

Tobiasen gaf dus een enorme boost aan het spelbeeld van Heerenveen. Toch behaalde Heerenveen onder Tobiasen in zijn eerste tien wedstrijden slechts negen punten, terwijl zijn voorganger twaalf punten behaalde in zijn laatste tien wedstrijden. Hiermee is Tobiasen de grootste pechvogel van de afgelopen vijf seizoenen in de Eredivisie. 

De andere kant van de medaille is wanneer het wel meezit voor de nieuwe trainer. Geluk troef voor Pascal Jansen toen hij bij AZ het roer overnam van Arne Slot. In de laatste tien wedstrijden onder leiding van Slot behaalde AZ twintig punten met een verwacht doelpuntensaldo van 12,31. In de eerste tien wedstrijden van Jansen werden er ook twintig punten behaald. Heel vaak ‘onterecht’ volgens de expected goals, want die daalden aanzienlijk! 

Een keldering van 12,31 naar 1,72 zegt veel over het spelbeeld waarmee AZ onder Jansen speelde, ondanks het identieke aantal punten dat AZ verzamelde. Zo werd er bijvoorbeeld met 3-1 gewonnen van Vitesse, terwijl de expected goals van AZ 1,15 bedroegen en die van Vitesse 2,51. Een gestolen overwinning? Het zal AZ en vooral Pascal Jansen een worst wezen in die periode!

Conclusie: is een trainerswissel de beste oplossing?

De hamvraag die iedere voetballiefhebber zal bezighouden: is een trainerswissel de beste oplossing voor een ploeg? De resultaten van het onderzoek zijn niet eenduidig. Iedere situatie heeft zijn eigen context die achteraf het antwoord zal toelichten, denk maar aan Fraser en Schreuder.

 In achttien van de dertig trainerswissels die we analyseerden, deed de nieuwe hoofdcoach het beter in zijn eerste tien wedstrijden dan de vertrekkende trainer. Ook op vlak van verwachte doelsaldo zien we dat negentien nieuwe trainers het beter deden dan hun voorganger. 

Globaal gezien kan er dus gesteld worden dat een nieuwe trainer voor een lichte positieve impact zal zorgen in zijn eerste tien wedstrijden ten opzichte van de laatste tien onder de vorige trainer. Al moeten we dit ook wel in context plaatsen omdat een trainer vaak pas wordt ontslagen bij slechte resultaten. Het is makkelijker voor een nieuwe trainer om het beter te doen als de resultaten al negatief zijn. 

Toch zijn er ook veel andere redenen die een positief effect kunnen veroorzaken. Denk hierbij aan een bepaalde rust die terugkeert binnen de selectie of spelers die nieuwe kansen denken te krijgen. Er zijn heel wat redenen die ervoor zorgen dat, los van de kwaliteiten van de nieuwe trainer, een ploeg beter gaat spelen en zo ook meer punten weet te behalen.